Choć Kodeks pracy zakazuje dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, to w praktyce wciąż stanowi ona poważny problem na polskim rynku pracy. Ableizm to ogromne wyzwanie dla osób niepełnosprawnych, ale też pracodawców, którzy chcą uczciwie traktować swoich pracowników. Co to jest ableizm, jak wygląda w praktyce i jak walczyć z tym zjawiskiem?

Co to jest ableizm? Definicja

Zgodnie z najprostszą możliwą definicją, ableizm to dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność fizyczną lub intelektualną. W praktyce zjawisko to polega na traktowaniu osób niepełnosprawnych gorzej od osób pełnosprawnych. Niestety jest to powszechność na rynku pracy, nawet jeśli w ostatnich latach poświęca się coraz większą uwagę na wyrównywanie szans i edukowanie społeczeństwa.

Ableizm to słowo zapożyczone z języka angielskiego. Zyskało ono ogromne znaczenie w świecie zachodniego biznesu, który coraz bardziej stawia na wyrównywanie szans i walkę z wszelkimi przejawami dyskryminacji. W Polsce używa się go rzadko, zamiast tego najczęściej mówi się po prostu o dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Oba pojęcia można używać zamiennie, a ich definicja jest właściwie taka sama.

Ableizm – przykłady

Najbardziej oczywiste przykłady ableizmu dotyczą sytuacji, w których pracodawcy nie decydują się na zatrudnienie pracownika ze względu na niepełnosprawność, lub nie traktują go na równi z osobami pełnosprawnymi. Niestety bardzo często są to działania, które nie są oczywiste i łatwe do udowodnienia. Przykładowo, osoby niepełnosprawne rzadziej awansują i otrzymują premie, nawet jeśli mają wystarczające kompetencje oraz osiągnięcia.

Co istotne, ableizm dotyczy także sytuacji określanych jako dyskryminacja pozytywna. Otaczanie osób niepełnosprawnych nadmierną opieką i zabieranie im zadań ze względu na niepełnosprawność, która nie utrudnia im wykonywania obowiązków zawodowych, też jest niewłaściwe. Niepełnosprawność nie powinna być przeszkodą w życiu zawodowym, chyba że bezpośrednio uniemożliwia pracę.

Ableizm na rynku pracy

Ableizm na rynku pracy jest zjawiskiem powszechnym i wynika zarówno z małej świadomości pracodawców, jak i rozwiązań systemowych. Zatrudnianie pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności wiąże się z niższymi kosztami pracy ze względu na dopłaty z PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych). Firmy skrzętnie to wykorzystują, zatrudniając osoby niepełnosprawne na stanowiskach niewymagających kompetencji, z najniższą możliwą pensją. Sprawia to, że niepełnosprawni często pracują poniżej swoich realnych kwalifikacji zawodowych.

Oczywiście nie należy zapominać o zwykłej dyskryminacji, która zdarza się dość często. Z przeprowadzonego w 2023 roku raportu Fundacji Avalon zajmującej się tematem ableizmu wynika, że ok. 65 proc. niepełnosprawnych respondentów mierzyło się z dyskryminacją w pracy lub podczas poszukiwania pracy, a w przypadku 18 proc. z nich zjawisko występuje zawsze lub prawie zawsze. Statystyki pokazują zatem, że ableizm stanowi ogromny problem na polskim rynku pracy.

Jak walczyć z ableizmem?

Najskuteczniejszym sposobem na walkę z ableizmem jest edukacja społeczna, zakładająca m.in. szkolenia antydyskryminacyjne oraz partnerskie podejście do pracowników. W tym kontekście szczególnie istotni są pracownicy działów HR, którzy powinni zawsze traktować osoby niepełnosprawne w możliwie neutralny sposób. Należy pamiętać, że niepełnosprawność nie wpływa na większość kompetencji zawodowych, a nawet jeśli tak jest, to ten wpływ ma ograniczony charakter.

Jeśli chodzi o konkretne rozwiązania, warto otoczyć osoby niepełnosprawne odpowiednią opieką. Nie wolno jednak pokazywać im dużo większej dbałości, niż w przypadku innych pracowników, bo to też nosi znamiona ableizmu. W razie wątpliwości należy wysłuchać niepełnosprawnego pracownika i spojrzeć na sytuację z jego perspektywy. Zawsze można również zgłosić się po radę do jednej z licznych organizacji pozarządowych, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych na rynku pracy.